Verrijking of enrichment. Een term uit de dierverzorging die ontzettend belangrijk is! Verrijking is het bieden van prikkels en afwisseling in de leefomgeving van dieren om hun natuurlijk gedrag te stimuleren en hiermee verveling of stress te voorkomen. Verrijking kan vanalles zijn, zolang het positieve (vaak nieuwe of onvoorspelbare) prikkels zijn. Denk hierbij aan speelgoed of voedsel verstoppen (sensorische verrijking), groepsindeling veranderen (sociale verrijking), elementen toevoegen aan het habitat of deze veranderen (omgevingsverrijking) of het dier mentaal stimuleren met bijvoorbeeld een puzzel of opdracht (cognitieve verrijking). Hier valt dus ook de training van zeezoogdieren onder. Verrijking is belangrijk voor ieder dier onder menselijke zorg! Of het nu een huisdier, dierentuindier, boerderijdier of bijvoorbeeld laboratoriumdier is. Omdat zeezoogdieren erg intelligent zijn is verrijking een zeer belangrijk en complex aandachtspunt. De grootste vorm van verrijking voor zeezoogdieren in dierenparken is natuurlijk training! Zeezoogdieren onder menselijke zorg hoeven niet te jagen. Toch beschikken zij over een hoge intelligentie en een hoog energievermogen dat in het wild vooral wordt gebruikt (en verbruikt) om te jagen. Bij jagen wordt natuurlijk meer dan alleen lichamelijke inspanning gebruikt, de dieren maken ook gebruik van jachttactieken en calculatie. De trainers en verzorgers van zeezoogdieren zijn de hele dag bezig om de dieren verrijkt te houden, hier zijn een aantal voorbeelden van verrijking die wordt aangeboden:

 

Sensorische verrijking

Sensorische verrijking is wanneer de zintuigen van de dieren geprikkeld worden. Objecten met verschillende kleuren en texturen bijvoorbeeld. Deze verrijking wordt met name in de vorm van speelmateriaal gegeven. Bijvoorbeeld ballen, hoepels, boeien en matten. Zeezoogdieren, of ze nu jong of oud zijn spelen graag met objecten omdat ze zo nieuwsgierig zijn aangelegd. Ook in het wild pakken bijvoorbeeld dolfijnen stokken, stenen, boeien en zeewier op om er mee te spelen en gooien. Helaas wordt op deze manier ook veel vuilnis en plastic opgepakt of erger; ingeslikt. Andere vormen van Sensorische verrijking zijn geluidsverrijking, het nat sproeien van de dieren met een waterstraal of gieter, aaien en kroelen, bubbels blazen, spelen door het glas etc. Eigenlijk alles waarbij de verschillende zintuigen worden geprikkeld. Sensorische prikkels zorgen ervoor dat dieren nadenken, onderzoeken en reageren op nieuwe situaties, wat cognitief verrijkend is. Dieren die regelmatig aan wisselende prikkels worden blootgesteld, zijn vaak beter bestand tegen verandering en ervaren dan minder stress bij nieuwe situaties. 

 

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

 

Voedselverrijking

In het wild zijn dieren het grootste deel van de dag op zoek naar voedsel, in de vorm van foerageren of jagen bijvoorbeeld. Hiermee verbruiken zij een groot deel van hun lichamelijke en mentale energie. Onder menselijke zorg is er iedere dag voedsel beschikbaar en hoeven zij dit niet zelf te vangen, met verrijking kunnen we het natuurlijke gedrag van jagen of foerageren wel prikkelen. Denk hierbij aan het verstoppen van voedsel in bijvoorbeeld een bal of korf. Dit wordt met dierentuindieren die op het land leven ook veel uitgevoerd. Het op verschillende manieren aanbieden van voedsel kan een dier uitdagen om na te denken en te zoeken, een vorm van mentale verrijking. Ook het aanbieden van verschillende soorten voedsel om eentonigheid te voorkomen is hier deel van. Hoewel zeezoogdieren niet kunnen proeven, nemen zij wel degelijk textuur waar. Zo is inktvis heel anders dan vis en heeft vetrijke vis een ander gevoel dan magere vis. Ook ijsklontjes en gelatine zijn naast een bron van extra vocht ook een verrijking voor de dieren. Voedselverrijking is een van de meest gebruikte en effectieve vormen van verrijking bij dieren onder menselijke zorg. Het draait niet alleen om wat een dier eet, maar dus ook hoe het dier aan zijn voedsel komt.

 

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

 

Omgevingsverrijking

Ook wel milieuverrijking genoemd. Dit zijn aanpassingen aan het habitat van de dieren. Denk aan de indeling van de verblijven, de aspecten die in het verblijf voorkomen (zoals rotsen en wieren) en vooral het introduceren van nieuwe aspecten of het veranderen van de omgeving. Bij zeezoogdieren wordt vaak afgewisseld welke delen van het verblijf beschikbaar zijn voor de dieren. Dit heeft zowel een praktische reden (het kunnen groeperen van dieren wanneer dit nodig is) als een verrijkend effect. Ook kunnen er objecten worden geïntegreerd in de omgeving die kunnen worden gemanipuleerd door een dier via staart, snuit, hoofd, mond, en dergelijke. Ook het introduceren van planten, rotsen en andere diersoorten valt onder omgevingsverrijking. Een voorbeeld uit het Dolfinarium is de dolfijnendelta met natuurlijke aspecten zoals zeewier, vissen, garnalen. Je ziet dat de dieren hier vaak interactief mee bezig zijn. Ook maken de dieren hier alle weersomstandigheden mee en zijn er zelfs ontmoetingen met wilde dieren zoals eenden en meeuwen.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

 

 

Sociale verrijking

Deze vorm wordt vaak vergeten omdat de dieren sowieso met meerderen in een verblijf leven. In de letterlijkste vorm is sociale verrijking de mogelijkheid aanbieden van interactie met andere dieren, maar ook de verzorgers. Bij dieren met een complexere hiërarchie zoals dolfijnen en orka's moet er rekening worden gehouden met de groepssamenstelling. Vaak is het doel de dieren te houden in dezelfde samenstelling als in het wild. Voor dolfijnen geldt dat vrouwtjes vaak dominant zijn in een groep. Zij leven in grotere groepen met vooral volwassen vrouwtjes samen met hun jongen. Het komt voor dat er ook enkele volwassen mannetjes in zo'n groep leven, vaak wisselen deze af. Jonge mannetjes worden echter op een bepaalde leeftijd de groep uitgejaagd of verlaten deze vrijwillig. Zij vormen groepen die alleen uit jonge mannetjes bestaan, de zogeheten 'bachelor' of vrijgezellengroepen. Wanneer ze ouder zijn en de kans krijgen kunnen zij zich bij een andere groep voegen, vaak is dit tijdelijk tijdens bijvoorbeeld een voorplantingsperiode. In dierenparken wordt dit nagebootst door zowel mannengroepen als gemengde groepen te houden, net als in de natuur. In het Dolfinarium leeft zowel een groep met een gemengde samenstelling als een mannengroep. Dieren worden ook gewisseld tussen deze groepen, net als in de natuur. Natuurlijk wordt er ook rekening gehouden met welke dieren goed met elkaar om kunnen gaan en welke niet. De verzorgers kennen de dieren heel goed en zorgen dat er balans is in de groep. Als er alleen maar dominante dieren in een groep leven zullen er meer conflicten zijn dan bij een samenstelling met gevarieerde karakters. Daarnaast kan het verrijking zijn om dieren tijdelijk op een bepaalde manier te groeperen of de dieren in groepen de trainen. Hierbij kunnen zij gedragingen ook samen uitvoeren.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

 

Cognitieve verrijking

Uitdagingen die het denkvermogen stimuleren, zoals trainingssessies of puzzels. Tijdens een trainingsessie of voorstellingen begint het vaak al met een zoekspelletje: Bij welke verzorger moet het dier zijn? Dit verschilt iedere keer. Ook de gedragingen en de volgorde is bij iedere sessie of voorstelling anders. Soms wordt er gebruik gemaakt van puzzels, zoals "balletje-balletje" (in welke emmer bevindt het voorwerp zich?) of de vraag om een ander dier na te doen in plaats van een opdracht direct van de verzorger.